Koku, koku alma duyusu ile hissedilen ve genellikle insanlar ve hayvanlar tarafından çok düşük konsantrasyonlarda algılanabilen bir veya birden fazla kimyasal maddeden oluşan duyusal bir fenomendir. Kokular genellikle burnumuza gelen hoş veya hoş olmayan kokular olarak adlandırılır. Hoş kokular, parfümler ve gıda endüstrisinde sıkça kullanılan "fragrans" veya "aroma" terimleriyle tanımlanırken, hoş olmayan kokular "pis koku," "kötü koku," "ufunet" ve "tütme" gibi terimlerle ifade edilir.

Aristo'dan beri kokular çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulmuştur. Geleneksel olarak keskin, çürük, nane, misk, çiçek, kafur ve eter gibi kategorilere ayrılmıştır. Halk arasında ise kokunun yoğunluğu, "kokusuz," "çok zayıf," "zayıf," "belirgin," "kuvvetli," "çok kuvvetli" ve "dayanılmaz" gibi ifadelerle sınıflandırılabilir.

Koku alma sistemi, beynimizde yer aldığından, koku alma duyusu ruhsal durum, hafıza, stres ve konsantrasyon ile yakından ilişkilidir. Koku işleme sürecinin önemli bir özelliği, anıları canlandırma yeteneğidir. Bir koku, geçmişte yaşadığınız bir olayı veya yeri hatırlatabilir ve sizi o anlara geri götürebilir.

Koku alma, moleküller arasındaki çok küçük farklılıklar sayesinde çiçeklerin, meyvelerin ve insanların birbirinden farklı kokulara sahip olmasına neden olur. Havada çözünen koku verici moleküllerin algılanmasıyla gerçekleşir. Çoğu koku organik bileşiklerden oluşsa da amonyak ve hidrojen sülfit gibi inorganik maddeler de kokabilir.

Bilimsel olarak kanıtlanmış bir gerçek, kokuların ruhumuzu etkilediğidir. Koku alma duyusu, olfaktör reseptörlerin kullanabilir konsantrasyonuna dayanır. Bir insan, 10.000'in üzerinde farklı koku molekülünü ayırt edebilir.

Koku duyumuz burun mukozasında iki farklı alanda bulunur. Havaya yayılan koku molekülleri mukoza tabakasına nüfuz ettiğinde bir eşleştirme prosesi devreye girer ve vücuttaki sinir hücreleri beyne sinyal gönderir. Bu sinyaller, beyine ulaştığında daha önceki deneyimlerle belirlenmiş olan şifreleri çözerek kokunun tanınmasını sağlar. Ulaşan bu koku bilgisi, duygusal ve dürtüsel merkezlere de iletilir, böylece kokunun duygusal ve davranışsal etkileri açıklanabilir.

Bir insan burnu, çok fazla maddeyi milyonlarca hatta trilyonlarca kez seyreltilmiş olsa bile algılama özelliğine sahiptir. Beyin, insan yaşamında önemli kabul ettiği veya onu etkileyen kokuları unutmaz.

Kokunun etkileri, iki basamaklı bir süreçte ele alınabilir. İlk olarak, burundaki stimulus bölgesinin reseptörler tarafından hissedilmesi ile fizyolojik faz ve ardından psikolojik faz gelir. Stimulus'ların insan beynindeki koku alma bölgesi tarafından uyarılması ve çalışması sağlanır.

Kokunun analitik ve objektif olarak ölçülmesi imkansız olarak görülmektedir. Kokuya verilen tepki, tamamen kişisel özellikler gösterir ve cinsiyet, sağlık durumu ve yaşa bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Dışarıdan gelen ve alışık olunmayan kokular daha çok algılanır. İnsanın kendi vücut kokularına ve alışık olduğu kokulara olan algısı azalır.

Koku alma duyuları, kimi zaman bir madde hakkında bilgi verebilir. Flavoristler ve parfümerler, sadece kompleks karışımların içindeki çok ufak miktarda kimyasalları bile algılayabilir. Aynı kokuya sürekli maruz kalındığında, burun bu kokuya alışır ve bu da kendi kokusu gibi algısının azalmasına neden olur.

Canlıların çoğunda, vücutlar arası bir koku iletişimi mevcuttur. Çiftlerde, her iki tarafın da beğeneceği kokuların kullanılması, birbirine yaklaşmayı sağlar. Güzel bulunan kokular, kişinin kendine olan güvenini de artırabilir.